Το διαδίκτυο αποτελεί ένα εξαιρετικό μέσο επικοινωνίας και συμβάλει σημαντικά στην παραγωγικότητα, την συνεργασία, την ενημέρωση και φυσικά την ψυχαγωγία. Ωστόσο η κατάχρηση του μπορεί να προκαλέσει εθισμό με συμπτώματα ανάλογων εξαρτήσεων όπως ο τζόγος, η καταναλωτική μανία και άλλες εθιστικές συμπεριφορές. Το φαινόμενο ειδικά στις νεαρές ηλικίες παρουσιάζει παγκόσμια αύξηση και οι ειδικοί όλο και πιο συχνά αναφέρονται σε συμπτώματα και τρόπους αντιμετώπισης.
Το βασικό χαρακτηριστικό της εξάρτησης από το διαδίκτυο είναι ο υπερβολικός χρόνος χρήσης που προκαλεί δυσάρεστα αποτελέσματα στην καθημερινότητα του ατόμου όσον αφορά την κοινωνική συμπεριφορά και τις υποχρεώσεις του.
Αιτίες
Σύμφωνα με τους ειδικούς οι συνήθεις λόγοι που προκαλούν την εξάρτηση κάποιου στο διαδίκτυο είναι καταστάσεις όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η προδιάθεση σε εξαρτήσεις και η έλλειψη κοινωνικότητας. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής δυστυχώς ευνοεί τα προαναφερόμενα και η χρήση του Διαδικτύου ως διέξοδο συνήθως επιβαρύνει την κατάσταση και μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση και επιδείνωση. Ειδικά για τα παιδιά, η εύκολη λύση της παραμονής στο σπίτι με χρήση του Διαδικτύου (με την συνευθύνη φυσικά των γονέων) αποτελεί κάποιες φορές το πρώτο βήμα...
Συμπτώματα
Η εξάρτηση στο διαδίκτυο ποικίλει από άτομο σε άτομο και από χαρακτήρα σε χαρακτήρα. Δεν υπάρχει όριο ωρών που χαρακτηρίζουν ότι κάποιος είναι εξαρτημένος, αλλά σίγουρα μπορούμε να αναφέρουμε κάποια ξεκάθαρα συμπτώματα που προειδοποιούν:
- Έλλειψη αίσθησης του χρόνου. Το εξαρτημένο άτομο δεν ελέγχει το χρόνο που αφιερώνει στο διαδίκτυο. Μπορεί να είναι στο υπολογιστή 3-4 ώρες και να νομίζει ότι είναι πολύ λιγότερο ενώ παράλληλα δυσκολεύεται να σταματήσει τη χρήση κατά την προκαθορισμένη ώρα!
- Αδυναμία ολοκλήρωσης υποχρεώσεων. Λόγω του εθισμού στις διαδικτυακές δραστηριότητες, κοινωνικές υποχρεώσεις όπως η μελέτη, οι δουλειές του σπιτιού ακόμα και η επαγγελματική απασχόληση περνάνε σε δεύτερη μοίρα.
- Κοινωνική Απομόνωση. Σε κατάσταση εθισμού το άτομο αποφεύγει τις κοινωνικές συναναστροφές και απομακρύνεται όχι μόνο από φίλους και κοινωνικό περίγυρο αλλά ακόμα και από την οικογένεια του. Οι “ψηφιακοί” φίλοι, “ψηφιακοί” συμπαίκτες και αντίπαλοι (αν μιλάμε για Online παιχνίδια) ή ακόμα και “ψηφιακοί” ερωμένοι έχουν πάρει πρωταρχική θέση στη ζωή ενός εξαρτημένου απομακρύνοντας τον από τις πραγματικές κοινωνικές επαφές.
- Αρνητικά συναισθήματα. Κατά τη διάρκεια της αποχής από το διαδίκτυο το άτομο αισθάνεται εκνευρισμό και είναι οξύθυμο. Αρχίζει να αδιαφορεί για την σωματική του εμφάνιση και υγιεινή, ενώ ο ύπνος και ο τρόπος διατροφής αρχίζει να παρουσιάζει διαταραχές.
- Σωματικά συμπτώματα. Ημικρανίες, ερεθισμένα μάτια και ενδεχομένως πόνοι σε μέση και πλάτη από την πολύωρη χρήση είναι τα συνήθη σωματικά συμπτώματα.
Πρόληψη και θεραπεία
Η επίγνωση του φαινομένου και η αυτοκριτική συμβάλουν σημαντικά στην πρόληψη αλλά και την απεξάρτηση σε ήπιες βέβαια περιπτώσεις. Γύρω μας θα έχουμε παραδείγματα ανθρώπων που η χρήση του διαδικτύου πλησιάζει τα όρια της εξάρτησης. Η επίγνωση της κατάστασης από φίλους και μέλη της οικογένειας βοηθάει σημαντικά τα επιρρεπή άτομα τα οποία μπορούν να συνειδητοποιήσουν έγκαιρα την κατάσταση και να αποφύγουν τα δυσάρεστα επακόλουθα.
Σε προχωρημένες βέβαια καταστάσεις η βοήθεια ενός ειδικού είναι αναγκαία, αλλά πάντα η στήριξη από την οικογένεια και τους φίλους είναι απαραίτητη, ειδικά μετά την θεραπεία και προκειμένου να μην υπάρξει υποτροπή.
Διαδίκτυο και παιδιά
Οι σύγχρονοι γονείς είναι απόλυτα υπεύθυνοι για τον τρόπο χρήσης του διαδικτύου από τα παιδιά τους. Η πρόφαση ότι η γενιά των σημερινών γονέων δεν μεγάλωσε με υπολογιστές και ιντερνετ δεν αποτελεί δικαιολογία ώστε να μην είναι ενήμεροι της κατάστασης. Μερικές βασικές συμβουλές σύμφωνα με τους ειδικούς είναι:
- Ενθαρρύνετε το παιδί σε κοινωνικά ενδιαφέροντα και συναναστροφές. Τα παιδιά πρέπει να κάνουν περιορισμένη χρήση υπολογιστών και διαδικτύου. Ωθούμαι τα παιδιά μας σε δραστηριότητες και συναναστροφές όπως ο αθλητισμός, τα θεάματα, δημιουργικές δραστηριότητες αποτρέποντας τον ανώφελο χρόνο στο ιντερνετ!
- Έλεγχος και όρια χρήσης. Η χρήση υπολογιστών (περιλαμβάνουμε και smartphones, tablets, κλπ) θα πρέπει να γίνεται σε χώρο όπου οι γονείς μπορούν να ελέγχουν τον τρόπο χρήσης και κυρίως το χρόνο. Βέβαια όπως και με άλλες κακές συνήθειες θα πρέπει να δίνουμε οι ίδιοι το καλό παράδειγμα και να αποφεύγουμε την πολύωρη και ανώφελη χρήση του διαδικτύου και των υπολογιστών γενικότερα!
- Ενημέρωση και εποπτεία. Είναι σημαντικό από πολύ νωρίς να ενημερώσουμε το παιδί για τους κινδύνους που υπάρχουν στο διαδίκτυο αλλά και για τα προβλήματα της υπερβολικής χρήσης. Όπως προαναφέρθηκε η υπερβολική χρήση του διαδικτύου είναι μια διέξοδος από άγχος, φοβίες και έλλειψη κοινωνικότητας. Πρέπει να παρακολουθούμε τις εναλλαγές στην συμπεριφορά των παιδιών ειδικά σε περιόδους αλλαγών στη ζωή τους, όπως αλλαγή σχολείου, απώλειες συγγενών, χωρισμός γονέων, κλπ. Επίσης είναι σημαντική η άμεση επικοινωνία και επαφή με το παιδί ώστε να υπάρχει ενημέρωση για πιθανές παρενοχλήσεις, εκφοβισμούς και προσπάθειες για αποπλάνηση που πιθανώς να αντιμετωπίσει στο διαδίκτυο.
- Εκπαίδευση και ενασχόληση των γονέων. Για κάποιους μπορεί να φαντάζει δύσκολο αλλά είναι δύσκολο να προστατεύσεις ένα παιδί από κάτι που δεν γνωρίζεις ή απέχεις! Ιδανικά οι ειδικοί προτείνουν η χρήση του διαδικτύου να γίνεται μαζί με τους γονείς όπως ακριβώς κάνουμε σε άλλες κοινωνικές δραστηριότητες. Οι πιο ικανοί σε θέματα υπολογιστών γονείς μπορούν να με τις κατάλληλες ρυθμίσεις να περιορίσουν ή και να ελέγχουν την πρόσβαση στο διαδίκτυο αποκλείοντας τους “κακόφημους” ιστότοπους.
Αποφάσισα να γράψω για αυτό το θέμα καθώς παρατηρώ τριγύρω, στο κοινωνικό μου περίγυρο σε μικρούς και μεγάλους, περιπτώσεις που η εξάρτηση από το διαδίκτυο είναι εμφανής ή εκδηλώνει τα πρώτα σημάδια. Ακόμα και τον εαυτό μου πιάνω, σε περιόδους με ένταση και στρες, να βρίσκω διέξοδο στο διαδίκτυο, όπως κάποιος στη στεναχώρια θα καπνίσει ένα πακέτο τσιγάρα ή κάποια θα φορτώσει την πιστωτική με αγορές σε ένα απόγευμα!
Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω τον Ακη Κούβελα, σύμβουλο ψυχικής υγείας και ιδρυτή του κέντρου απεξάρτησης Ανθρώπινος Κήπος για τις χρήσιμες συμβουλές και πληροφορίες για την σύνταξη αυτής της δημοσίευσης.
B.A.
